Валюта сиёсатини либераллаштириш Ўзбекистонни тубдан қандай ўзгартиришини фақат вақт кўрсатади

Тошкент. 5 сентябр. ЎзТАГ – Тўлкин Ташимов. 2-5 сентябр орасида Ўзбекистонда валюта сиёсати тубдан либераллаштирилди. Янги сиёсат ҳокимиятнинг иқтисодий стратегиясини тўлиқ ўзгартириши, расмий курс бўйича конвертациядан фойдаланиш имкониятига эга бўлган шахслар учун кўп йиллар давомида мавжуд бўлган фойда “охури”ини ёпиши ва мамлакатнинг инвестицион жозибадорлигини ошириши кутилмоқда.

Аввалбошда Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев “Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармонни имзолади. Унга кўра, фуқаролар алмаштириш пунктларида хорижий валютани бозор курси бўйича сотишлари ҳамда хорижда фойдаланиш учун конверсион карталарга чекловларсиз харид қилишлари мумкин.

5 сентябрдан бошлаб эса Ўзбекистон Марказий банки миллий валютани бирданига 192,38% девальвация қилиб, унинг курсини $1 эвазига 4210,35 сўмдан (29 августда) 8,1 минг сўмгача (5 сентябрдан) ўзгартирди. Шу билан бирга, банк назратчиси АҚШ долларининг сўмга нисбатан курсини 8000-8150 даражасида деб баҳоради.

Давлат раҳбарининг фармонига мувофиқ, юридик шахслар эркин алмаштирилидагин валютани (ЭАВ) жорий операциялар бўйича тўловлар, жумладан, товар ва хизматлар импорти, фойдани олиб чиқиб кетиш, кредитларни ёпиш ва хизмат сафари харажатларини қоплаш учун эркин сотиб олишлари мумкин. Якка тадбиркорлар валютани банк ҳисоблари орқали харид қилишлари мумкин. Шунингдек, ЭАВ даромади бўлган якка тадбиркорлар ва фермерлар нақд хорижий валютани банк ҳисобларидан чекловларсиз олишлари мумкин бўлади.

Ва энг асосийси, Шавкат Мирзиёевнинг фармони билан экспортчиларнинг ЭАВ мажбурий сотиш тартиби бекор қилинди.

Тўғри, эркинлик мутлақ бўлиши мумкин эмас.

Фуқаролар ЭАВ алмаштириш пунктлари орқали эркин сотишлари мумкин, лекин уни фақат “чекловларсиз фойдаланиш учун конверсион карталарга” сотиб олишлари зарур. Юридик шахслар ҳам ЭАВ фойдаланиш имконини олишди, лейин барча операциялар банк ҳисоблари ва пластик карточкалар орқали ўтади.

Ўзбекистон Марказий банки валюта бозорига таъсирнинг айнан ушбу воситасини сақлаб қолишга қарор қилди.

Фақат якка тадбиркорлар билан боғлиқ вазият бир оз ноқулайлик туғдиради. Бир томондан, улар ЭАВ “банк ҳисобларидан бемалол ечиб олиш” ҳуқуқини олишди, иккинчи томондан, фермерлар билан биргаликда “нақд хорижий валютани банк ҳисобларидан чиқариб олишлари” мумкин. Кўп эҳтимоли билан назоратчи тушунмовчилик юзага келмаслиги учун ушбу масалага ойдинлик киритиши зарур бўлади.

Шу билан бирга, экспортчиларнинг ЭАВ мажбурий сотиш талаби бекор қилинганини ижобий баҳолаш керак. Ушбу меъёр олдинги ҳукуматдан қолган амалиёт бўлиб, Ўзбекистонни узоқ йиллар давомида таажубли валюта сиёсатига эга мамлакатлар сирасида тутиб турган эди.

Валюта сиёсатининг ҳозирги либераллаштирилиши тубдан эканлиги аниқ содир бўлган факт. Тўғрисини айтганда, у расмий курс бўйича конвертациядан фойдаланиш, сўнгра, ЭАВни “қора бозорда” катта фойда билан (30-35%) сотиш имкониятига эга бўлган шахслар учун кўп йиллар давомида мавжуд бўлган фойда “охурчаси”ини тўлиқ ва абадий ёпди.

Барчаси солиштиришда билинади.

Ушбу либераллаштириш сиёсатини бирёқлама, тўлиқсиз ва кўплаб камчиликларга эга дегувчи экспертлар топилишига аминман. Бу ислоҳотни муддатидан олдин, иқтисодиётга зарар келтирувчи дегувчилар ҳам топилади. Ўз навбатидан, биринчиларнинг ҳам, иккинчиларнинг ҳам фикрига қўшиламан.

Лекин, 5 сентябргача бўлган вазиятга назар ташлаган ҳолда, валюта сиёсатини либераллаштириш Ўзбекистонни тубдан ўзгартиришини тан олиш керак.

Қанчалик ўзгартиради?

Буни вақт кўрсатади...